Hommelsteken

Algemeen

Hommels zijn over het algemeen geen aggressieve insecten en zullen slechts steken uit zelfverdediging wanneer ze in het nauw gedreven worden of wanneer hun nest verstoord wordt. Tijdens een steek spuit een hommel een hoeveelheid hommelgif in via de angel. Enkel vrouwelijke hommels (koningin en werksters) hebben een angel, de mannelijke hommels (darren) niet. In tegenstelling tot een bijenangel, bevat die van hommels geen weerhaken. Hommels kunnen hun angel dus terugtrekken zonder dat deze loskomt van hun achterlijf. Hierdoor kunnen ze ook meermaals steken.
Bij de meeste mensen veroorzaakt een hommelsteek enkel een plaatselijke reactie. Bij sommige mensen kunnen zich echter ook allergische reacties ontwikkelen.

Plaatselijke reacties op een hommelsteek

In hommelgif, zowel als in wespen- en bijengif, zijn er bepaalde stoffen aanwezig die een rechtstreeks effect hebben op o.a. de huidbloedvaten. Hierdoor ontstaat bij de meeste mensen een plaatselijke reactie met pijnlijke zwelling, rode huiduitslag en jeuk rond de plaats van de steek. Soms kan de zwelling vrij uitgesproken zijn, vooral op lichaamsdelen met een losse huid, zoals de oogleden. Doorgaans verdwijnen de plaatselijke reacties vrij snel, maar in een aantal gevallen kunnen ze tot enkele dagen aanhouden.
Bij een steek in de mond of de keel kan een plaatselijke reactie gevaarlijk zijn, wegens het verstikkingsgevaar.

Allergische reacties op een hommelsteek

Bij sommige mensen reageert het lichaam op het hommelgif door de aanmaak van IgE antistoffen tegen eiwitstructuren in het gif. De aanwezigheid van deze antistoffen kan via een bloedanalyse vastgesteld worden. Mensen die “positief” zijn, kunnen bij een volgende hommelsteek een allergische reactie vertonen. Bij de allereerste steek is de kans op een allergische reactie overigens erg klein, omdat er nog geen antistoffen zijn aangemaakt.
Een allergische reactie kan zich manifesteren door een grote tot zeer grote plaatselijke reactie. Soms wordt zelfs een volledige lidmaat in de reactie betrokken. Groter wordende plaatselijke reacties kunnen soms een veralgemeende allergische reactie voorafgaan. Dergelijke veralgemeende allergische reacties (“anafylaxie”) komen weinig frequent voor en kenmerken zich door het verschijnen van symptomen op andere plaatsen dan op de plaats van de steek. De symptomen zijn netelroos met jeuk, soms ook zwelling van het gezicht en de hals. Deze verschijnselen kunnen eventueel ook gepaard gaan met plotse darmklachten (zoals braken en diarree), duizeligheid, overvloedig zweten en koude rillingen. Ook kan het ademhalingsstelsel meereageren, waardoor een allergische persoon benauwdheid ondervindt en een gevoel van dichtgeknepen keel krijgt met ademnood als gevolg. Ook kriebel in de keel met hoestreactie komt voor. In ernstige gevallen reageert ook het hart- en vaatstelsel. Hierbij treedt bloeddrukval, bewustzijnsverlies en zelfs anafylactische shock op. Een algemene reactie manifesteert zich in de regel binnen de 30 minuten na de steek. Allergische reacties hebben de neiging om ernstiger te worden bij herhaling. Bij verscheidene steken is de kans op een ernstigere allergische reactie dan ook groter.

Kruisreactie met bijengif

Omdat hommel- en bijengif gelijkaardige eiwitstructuren bevatten, zijn sommige mensen zowel aan hommels als aan bijen overgevoelig. Dit noemt men een kruisreactie.

Interacties van geneesmiddelen

Sommige geneesmiddelen kunnen de allergische reactie versterken, o.a. middelen tegen verhoogde bloeddruk (bètablokkers) en ACE-inhibitoren, ook aspirine (gebruikt tegen hoofdpijn, tandpijn, enz.). Wie veel kans maakt om gestoken te worden, vermijdt best het gebruik van deze geneesmiddelen. Na een hommelsteek worden alcoholische dranken en zware fysische inspanningen best vermeden.

Preventie hommelsteken

Lok geen agressief gedrag uit van de hommels: verstoor de hommels niet, sla geen hommels die in jouw directe omgeving vliegen, ga correct om met de nesten, stoot niet tegen de nesten, vermijd geparfumeerde geuren.
Behandeling van een plaatselijke reactie

Plaatselijke reacties kan men verlichten door het aanbrengen van ijs op de plaats van de steek. Er bestaan ook zalfjes, maar deze zijn echter weinig effectief. Antihistaminica tabletten (zoals Claritine, Aerius, Zyrtec, Xyzall, Estivan, Mizollen of Telfast) zijn tot op zekere hoogte wel werkzaam. Zij zullen ook een eventuele allergische reactie gunstig beïnvloeden.
In geval van een steek in de mond en keelholte, is een spoedopname in het ziekenhuis noodzakelijk.

Behandelingen van allergische reacties

Bij het vermoeden van een allergische reactie dient men in de eerste plaats kalm te blijven. Paniek zal de reactie alleen maar verergeren. Roep zo snel mogelijk een arts, en afhankelijk van de ernst van de reacties eventueel een medische urgentie groep (MUG) en leg hen duidelijk uit wat er gebeurd is.
Bij klachten van duizeligheid gaat men ook meteen plat liggen met de benen in hoogstand.
Algemene reacties worden behandeld met inspuitingen van adrenaline, antihistaminica en corticosteroïden. Bij ademhalingsproblemen kan een adrenaline-inhalator of een adrenaline-injectie gebruikt worden. Hart- en vaatstelselproblemen moeten zo snel mogelijk in een ziekenhuis behandeld worden.

Desensibilisatiekuur

Indien men een veralgemeende, allergische reactie op een hommelsteek heeft gehad, kan men een desensibilisatiekuur volgen. Tijdens zo’n kuur wordt het lichaam langzaamaan ongevoelig of “tolerant” gemaakt voor hommelgif. Deze kuur moet in een gespecialiseerd centrum gevolgd worden. Voor België is dit o.a. het Universitair Ziekenhuis in Antwerpen (afdeling Immunologie-Allergologie-Reumatologie, dr. W. Stevens, tel.: +32 (0)3 821 35 27, Website: www.uza.be) en het Universitair Ziekenhuis Leuven (afdeling Allergologie, dr. A.-M. Kochuyt, +32 (0)16 34 38 05, Website: www.uzleuven.be). Voor Nederland is het expertisecentrum voor een hommelgifallergie en immunotherapie het Erasmus MC te Rotterdam (afdeling Allergologie, dr. H. de Groot, tel.: +31 (0)10 463 59 70).
Voor meer informatie kan u best eerst contact op nemen met uw bedrijfs- of huisarts.

Besluit

We mogen stellen dat een allergie op hommelgif vrij zeldzaam is. Toch vraagt het de nodige aandacht omwille van de mogelijke ernst van een reactie.
Volgende preventieve maatregelen zijn aan te raden:

• Laat mensen met een gekende hommelgifallergie niet in uw kas. Hang eventueel een verwittiging aan de ingang.
• Verstoor de hommels en het nest zo min mogelijk. Wees vooral voorzichtig in de buurt van de nesten.
• Stel antihistaminica tabletten ter beschikking van de werknemers en moedig ze aan deze in te nemen bij een steek. Let erop om geen vals gevoel van veiligheid te creëren.
• Overleg met uw bedrijfs- of huisarts bij welk ziekenhuis men terecht kan in geval van nood.
• Het is ook aangewezen om steeds een adrenaline-injector (Epipen; ALK) of adrenaline spuitampoules (Adrenaline Denolin) bij zich te hebben of in handbereik te houden. Hiermee kan men zichzelf inspuiten in noodgevallen.

Dankwoord

Hierbij een speciale dank aan dr. H. de Groot (Erasmus MC), dr. A.-M. Kochuyt (UZLeuven) en dr. W. Stevens (UZAntwerpen) voor hun waardevolle opmerkingen en suggesties.

Aansprakelijkheid

Biobest wijst alle verantwoordelijkheid af voor schade veroorzaakt door hommels aan mensen, dieren, planten of voorwerpen in en/of buiten de kas en/of gewas.